นักโทษทางความคิดคือใคร แตกต่างกับนักโทษทางการเมืองอย่างไร

ชำนาญ จันทร์เรือง

จากกรณีที่แอมเนสตี้ อินเตอร์เนชั่นแนล ได้ประกาศให้นักศึกษาจำนวน 14 คน ที่ถูกจับเมื่อวันที่ 26 มิถุนายน 2558 ที่ผ่านมาในข้อหาขัดคำสั่ง คสช.และประมวลกฎหมายอาญามาตรา 116 เป็นนักโทษทางความคิด และเรียกร้องให้ทางการไทยปล่อยตัวในทันทีโดยไม่มีเงื่อนไขนั้น ทำให้เกิดความสงสัยในผู้ที่ไม่ได้อยู่ในวงการสิทธิมนุษยชนว่านักโทษทางความคิดคือใคร แตกต่างกับนักโทษทางการเมืองอย่างไร ผมจึงขอนำคำอธิบายจากเว็บไซต์ของแอมเนสตี้ อินเตอร์เนชั่นแนล ประเทศไทย มานำเสนอพร้อมกับความคิดเห็นเพิ่มเติม ดังนี้

นักโทษทางความคิด (prisoner of conscience)

นักโทษทางความคิด คือ บุคคลที่ถูกคุมขังหรือถูกจำกัดเสรีภาพทางร่างกายเพียงเพราะการแสดงความคิด และหรือมีความเชื่อทางการเมือง ศาสนา ของตนที่แตกต่าง หรือเพียงเพราะมีชาติพันธุ์ เพศ   สีผิว ภาษา ความเป็นมาด้านเชื้อชาติหรือสังคม สถานะทางเศรษฐกิจ ชาติกำเนิด อัตลักษณ์ทางเพศ หรือสถานะอื่นๆ ที่แตกต่าง โดยไม่ได้ใช้ความรุนแรงหรือสนับสนุนความรุนแรงหรือความเกลียดชัง พวกเขาถูกควบคุมตัวเพียงเพราะความเชื่อของตนเองหรือเพียงเพราะอัตลักษณ์ของตนเอง โดยมิใช่เป็นเพราะอาชญากรรมที่ก่อขึ้น 

ภาพจากงานบายศรีสู่ขวัญให้แก่นักศึกษาดาวดินและประชาธิปไตยใหม่

บุคคลอาจกลายเป็นนักโทษทางความคิดด้วยเหตุผลต่างๆ กัน เช่น

o   มีส่วนร่วมกับการเคลื่อนไหวทางการเมืองอย่างสันติ
o   เป็นส่วนหนึ่งของชนกลุ่มน้อยที่พยายามเรียกร้องอำนาจการปกครองตนเอง
o   ยืนยันที่จะปฏิบัติตามหลักศาสนาของตน ทั้งๆ ที่ไม่ได้รับอนุญาตจากรัฐ
o   เข้าร่วมในกิจกรรมของสหภาพแรงงาน เช่น การนัดประท้วงหยุดงานหรือการเดินขบวน
o   ถูกจับกุมเพียงเพราะวิพากษ์วิจารณ์หน่วยงานของรัฐ
o   เขียนบทความลงหนังสือพิมพ์เพื่อเปิดโปงการละเมิดสิทธิมนุษยชนที่เกิดขึ้นในประเทศตนเอง
o   ปฏิเสธไม่ยอมเกณฑ์ทหารด้วยเหตุผลด้านมโนธรรมสำนึก (conscientious objection)
o   ต่อต้านการใช้ภาษาที่เป็นภาษาทางการของประเทศ
o   เพราะว่าไปอาศัยอยู่ในสถานที่บางแห่ง
o   เพราะว่ามีเครือญาติที่เป็นฝ่ายค้านคนสำคัญของรัฐบาล
o   มีการควบคุมตัวผู้หญิงด้วยเหตุผลเพียงเพราะเพศสภาพอย่างเดียว เช่น กรณีของกลุ่มฏอลีบันในอัฟกานิสถาน หรือ  เพียงเพราะอัตลักษณ์ทางเพศทั้งที่เป็นจริงหรือในความคิดของคนอื่น หรือการมีส่วนร่วมในกิจกรรมหรือความสัมพันธ์ระหว่างเพศเดียวกัน 

ซึ่งตามกฎบัตรและกติการะหว่างประเทศนั้น รัฐบาลไม่มีสิทธิควบคุมตัวบุคคลเหล่านี้ 

การตัดสินว่านักโทษคนใดเข้าข่ายเป็นนักโทษทางความคิดต้องใช้การวิเคราะห์ข้อเท็จจริงอย่างระมัด ระวัง เจ้าหน้าที่ที่สำนักเลขาธิการระหว่างประเทศ (International  Secretariat- IS) ของแอมเนสตี้ อินเตอร์เนชั่นแนล เป็นผู้รับผิดชอบในการตัดสินใจดังกล่าว โดยอาศัยข้อมูลที่น่าเชื่อถือที่ได้จากหลายแหล่ง

นักโทษทางความคิดในประเทศไทย

เหตุการณ์ 6 ตุลาคม 2519  แอมเนสตี้ อินเตอร์เนชั่นแนล เรียกร้องสมาชิกจากทั่วโลกส่งจดหมายถึงรัฐบาลไทย เพื่อเรียกร้องให้ปล่อยตัวนักศึกษาและประชาชนที่ถูกจับกุมในเหตุการณ์ดังกล่าว ในฐานะ “นักโทษทางความคิด” มีจดหมายนับแสนฉบับจากคนทั่วโลกส่งมาถึงรัฐบาลไทยและสำนักราชเลขาธิการ ซึ่งต่อมาได้มีการออกพระราชกำหนดนิรโทษกรรมฯให้แก่ผู้ถูกจับกุมเหล่านั้น

ปี 2556 แอมเนสตี้ อินเตอร์เนชั่นแนล รับนายสมยศ พฤกษาเกษมสุข เป็นนักโทษทางความคิด ซึ่งขณะนี้คดีอยู่ในระหว่างการพิจารณาของศาลฎีกา

1 กรกฎาคม 2558 แอมเนสตี้ อินเตอร์เนชั่นแนล รับ 14 นักศีกษาที่ถูกจับกุมเมื่อวันที่ 26 มิถุนายน 2558 จากการชุมนุมอย่างสงบที่กรุงเทพฯ และที่ขอนแก่น (เมื่อวันที่ 22 พฤษภาคม 2558 เนื่องในโอกาสครบรอบหนึ่งปีรัฐประหาร และร่วมชุมนุมประท้วงอย่างสงบอีกสองครั้งในวันที่ 24 และ 25 มิถุนายน 2558 ที่กรุงเทพฯ) เป็นนักโทษทางความคิด ในขณะเขียนบทความนี้นักศึกษาชาย 13 คนถูกคุมขังอยู่ที่เรือนจำพิเศษกรุงเทพมหานคร นักศึกษาหญิงถูกคุมขังอยู่ที่ทัณฑสถานหญิงกลาง

นักโทษทางการเมือง(political prisoner)

นักโทษทางการเมือง คือ บุคคลที่ถูกจับกุมคุมขังในข้อหาคล้ายกับนักโทษทางความคิด เพียงแต่มีการใช้ความรุนแรงรวมอยู่ด้วย หรือใช้คำพูดที่ก่อให้เกิดความเกลียดชัง (hate speech) ในกรณีนี้ แอมเนสตี้ อินเตอร์เนชั่นแนล เรียกร้องรัฐบาลนำตัวบุคคลเหล่านั้นเข้าสู่กระบวนการยุติธรรม โดยให้มีการไต่สวนอย่างโปร่งใส เป็นธรรมและเปิดเผย (fair trial)

ตัวอย่างความแตกต่างระหว่างนักโทษทางความคิดกับนักโทษทางการเมืองกรณีเนลสัน แมนดาลา

ในช่วงแรกที่เนลสัน แมนดาลาเคลื่อนไหวในทางสันติ และถูกจับกุม แอมเนสตี้ อินเตอร์เนชั่นแนลได้รับรองให้เนลสัน แมนดาลา เป็นนักโทษทางความคิดและเรียกร้องให้รัฐบาลปล่อยโดยทันทีอย่างไม่มีเงื่อนไข แต่ต่อมาเมื่อเขากลายมาเป็นผู้นำกลุ่มกองกำลังติดอาวุธ และได้มีส่วนร่วมในกิจกรรมต่อต้าน ใต้ดินโดยใช้อาวุธ เช่น การก่อวินาศกรรม จนเข้าข่ายเป็น “การก่อการร้าย” และถูกจับกุม   แอมเนสตี้ อินเตอร์เนชั่นแนลจึงถือว่าเขาเป็นนักโทษทางการเมืองและเรียกร้องให้มีการไต่สวนอย่างโปร่งใสและเป็นธรรม 

ฉะนั้น ข้อเรียกร้องระหว่างนักโทษทางความคิดกับนักโทษทางการเมืองจึงแตกต่างกัน กล่าวคือ ข้อเรียกร้องต่อนักโทษทางความคิดนั้นต้องปล่อยตัวทันทีและโดยไม่มีเงื่อนไข ในพื้นฐานที่ว่าบุคคลไม่พึงถูกจำคุกหรือกักขังด้วยแห่งความคิดของเขาโดยไม่มีการกระทำที่รุนแรงหรือไม่มีการใช้คำพูดที่ก่อให้เกิดความเกลียดชัง

ส่วนข้อเรียกร้องที่มีต่อนักโทษทางการเมืองก็คือต้องมีการไต่สวนและพิจารณาที่เป็นธรรม เพราะในกรณีของนักโทษทางการเมืองบางกรณีอาจจะมีการใช้ความรุนแรงหรือใช้คำพูดที่ก่อให้เกิดความเกลียดชังอยู่ด้วยนั่นเอง

-----------------

หมายเหตุ เผยแพร่ครั้งแรกในกรุงเทพธุรกิจฉบับประจำวันพุธที่ 8 กรกฎาคม 2558