อาชญากรรมสงครามคืออะไร และปูตินจะถูกลงโทษจากการบุกยูเครนได้ไหม

กองทัพรัสเซียฝ่าฝืนข้อตกลงหยุดยิงชั่วคราวในเมืองมาริอูโปล และโจมตีทางอากาศโรงพยาบ

ประธานาธิบดีโวโลดีมีร์ เซเลนสกี เรียกกรณีที่รัสเซียถล่มโรงพยาบาลแม่และเด็กในยูเครนว่าเป็น "อาชญากรรมสงคราม"

คณะกรรมการกาชาดระหว่างประเทศ (International Committee of the Red Cross หรือ ICRC) ได้กำหนด "กฎกติกาสงคราม" ซึ่งระบุถึงสิ่งที่สามารถทำได้และทำไม่ได้ในสงครามเอาไว้ ซึ่งกฎเกณฑ์เหล่านี้ถูกบรรจุไว้ในอนุสัญญาเจนีวา ตลอดจนข้อตกลงและกฎหมายระหว่างประเทศอื่น ๆ

อาชญากรรมสงครามคืออะไร

อาชญากรรมสงครามคือการกระทำที่ละเมิดกฎกติกาสงคราม เช่น การจงใจโจมตีพลเรือน หรือโครงสร้างพื้นฐานที่สำคัญต่อการมีชีวิตรอดเช่น โรงพยาบาล

นอกจากนี้ยังมีการห้ามใช้อาวุธบางชนิด เนื่องจากมีอานุภาพที่สามารถสร้างอันตรายให้แก่ผู้ที่อยู่ในรัศมีอย่างไม่เลือกหน้า เช่น ทุ่นระเบิดต่อต้านบุคคล ตลอดจนอาวุธเคมี หรืออาวุธชีวภาพ

ผู้ป่วยและได้รับบาดเจ็บจะต้องได้รับการรักษาพยาบาล ซึ่งรวมถึง ทหารบาดเจ็บ ที่มีสิทธิในฐานะเชลยสงคราม

กฎหมายอื่น ๆ ยังห้ามการทรมาน และการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ ซึ่งเป็นการจงใจทำลายล้างคนกลุ่มใดกลุ่มหนึ่ง

การกระทำความผิดร้ายแรงในช่วงสงคราม เช่น การฆาตกรรม ข่มขืน หรือการประหัตประหารกลุ่มคน คือความผิดที่เรียกว่า "อาชญากรรมต่อมนุษยชาติ"

มีข้อกล่าวหาเรื่องอาชญากรรมสงครามอะไรบ้างเกิดขึ้นในยูเครน

ยูเครนระบุว่า การโจมตีทางอากาศต่อโรงพยาบาลแม่และเด็กในเมืองมาริอูโปลคืออาชญากรรมสงคราม เหตุการณ์นี้ทำให้มีผู้เสียชีวิต 3 คน ในจำนวนนี้คนหนึ่งเป็นเด็ก อีกทั้งยังทำให้เจ้าหน้าที่และคนไข้ได้รับบาดเจ็บ 17 คน

นอกจากนี้ยังมีรายงานข่าวหลายชิ้นที่ระบุว่า กองทัพรัสเซียมุ่งเป้าโจมตีพลเรือนยูเครนที่พยายามหลบหนีการรุกราน

อังกฤษประณามถล่มโรงพยาบาลแม่และเด็กในมาริอูโปล
"ไฟไหม้ ไร้น้ำ และศพเกลื่อนถนน" เรื่องเล่าจากชาวยูเครน
ระเบิดลูกปรายคืออะไร มีหลักฐานชี้ว่ารัสเซียใช้โจมตีพลเรือนหรือไม่
"ระเบิดสุญญากาศ" อาวุธต้องห้ามที่รัสเซียถูกกล่าวหาว่าใช้โจมตียูเครน

ขณะเดียวกันก็มีหลักฐานเพิ่มขึ้นที่สนับสนุนข้อกล่าวหาเรื่องที่รัสเซียใช้ระเบิดลูกปราย หรือระเบิดพวง (cluster munitions) ต่อพลเรือนในเมืองคาร์คิฟ โดยอาวุธชนิดนี้คือจรวดหรือขีปนาวุธที่บรรจุระเบิดลูกเล็ก ๆ จำนวนมากไว้ภายใน สามารถยิงจากบนพื้นหรือยิงทางอากาศลงจากเครื่องบิน โดยขณะที่กำลังพุ่งเข้าสู่เป้าหมายนั้น จรวดที่บรรจุระเบิดลูกเล็กจะเปิดออกและปล่อยให้ตกสู่พื้น ทำร้ายผู้คนที่อยู่ในบริเวณนั้นได้เป็นจำนวนมากโดยไม่เลือกหน้า

แม้ทั้งรัสเซียและยูเครนจะไม่ได้ลงนามในข้อตกลงห้ามการใช้ระเบิดลูกปราย แต่กรณีที่เกิดขึ้นก็ยังถือว่าเป็นการก่ออาชญากรรมสงครามได้

สภาพเมืองคาร์คิฟที่ถูกกองทัพรัสเซียถล่มด้วยขีปนาวุธและจรวด

กระทรวงกลาโหมสหราชอาณาจักรระบุว่า รัสเซียได้ใช้อาวุธเทอร์โมบาริก (Thermobaric weapon) หรือที่รู้จักกันในชื่อ "ระเบิดสุญญากาศ" โจมตีชาวยูเครน ทั้งที่อาวุธอานุภาพทำลายล้างสูงนี้ถือเป็นสิ่งต้องห้ามในการนำมาใช้กับพลเรือน

บรรดาผู้เชี่ยวชาญชี้ว่า การทำสงครามของรัสเซียครั้งนี้เข้าข่ายอาชญากรรมสงครามแล้ว เพราะเป็นการทำสงครามที่ตนเป็นฝ่ายรุกราน

จะทำอย่างไรกับกรณีที่ต้องสงสัยว่าเป็นอาชญากรรมสงคราม

ทุกประเทศมีหน้าที่ในการตรวจสอบกรณีที่ต้องสงสัยว่าเป็นการก่ออาชญากรรมสงคราม

บางประเทศให้ความสนใจตรวจสอบกรณีเช่นนี้มากกว่าประเทศอื่น

ในสหราชอาณาจักร เจ้าหน้าที่ตำรวจระดับสูงได้เสนอให้ความช่วยเหลือในการรวบรวมหลักฐานที่อาจเข่าข่ายก่ออาชญากรรมสงครามในยูเครน

จะเอาผิดผู้ต้องสงสัยก่ออาชญากรรมสงครามได้อย่างไร

นับแต่สงครามโลกครั้งที่ 2 มีการตั้งศาลพิเศษขึ้นไต่สวนคดีอาชญากรรมสงครามหลายครั้ง ในจำนวนนี้รวมถึง ศาลพิจารณาคดีอาชญากรรมสงครามที่เกิดขึ้นหลังการล่มสลายของยูโกสลาเวีย

นอกจากนี้ยังมีการตั้งศาลพิเศษขึ้นเอาผิดต่อผู้อยู่เบื้องหลังการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ในรวันดา ซึ่งกลุ่มหัวรุนแรงเชื้อสายฮูตูได้สังหารผู้คนไปราว 800,000 คน ภายในระยเวลา 100 วัน ในปี 1994 โดยมุ่งเป้าไปที่ชาวทุตซี ซึ่งเป็นชนกลุ่มน้อยในประเทศ รวมถึงศัตรูทางการเมืองโดยไม่สนใจว่าคนเหล่านั้นจะมีชาติพันธุ์อะไร

พันเอก เธโอเนสเต บาโกโซรา เสียชีวิตขณะรับโทษจำคุก 35 จากการเป็นผู้นำการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ในรวันดา เมื่อปี 1994

ปัจจุบัน ศาลอาญาระหว่างประเทศ (International Criminal Court หรือ ICC) และศาลยุติธรรมระหว่างประเทศ (International Court of Justice หรือ ICJ) มีบทบาทในการพิทักษ์กฎกติกาสงคราม

ศาลยุติธรรมระหว่างประเทศ

มีหน้าที่ตัดสินข้อพิพาทระหว่างรัฐ แต่ไม่มีอำนาจในการพิจารณาคดีต่อบุคคล ยูเครนเริ่มกระบวนการฟ้องร้องต่อรัสเซียที่เข้ารุกรานประเทศต่อศาลแห่งนี้

หาก ICJ ตัดสินว่ารัสเซียมีความผิด คณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติ (UN Security Council หรือ UNSC) ก็จะมีหน้าที่บังคับใช้บทลงโทษต่อรัสเซีย

แต่รัสเซีย ซึ่งเป็น 1 ใน 5 สมาชิกถาวรของ UNSC ก็อาจใช้สิทธิยับยั้ง หรือวีโต (veto) ข้อเสนอให้ลงโทษได้

ศาลอาญาระหว่างประเทศ

ICC มีหน้าที่สอบสวนและดำเนินคดีต่ออาชญากรสงคราม ซึ่งถูกนำตัวขึ้นศาลในฐานะบุคคล ไม่ใช่ในฐานะประเทศ

ศาลที่เมืองนูเรมเบิร์กในเยอรมนี มีขึ้นเพื่อพิจารณาคดีต่อเหล่าผู้นำคนสำคัญของนาซีที่ถูกจับกุมได้ในปี 1945

ภาพการพิจารณาคดีอาชญากรรมสงครามต่ออดีตผู้นำนาซีที่ศาลเมืองนูเรมเบิร์ก

ศาลแห่งนี้ได้กำหนดบรรทัดฐานว่าประเทศต่าง ๆ สามารถตั้งศาลพิเศษขึ้นพิจารณาคดีระหว่างประเทศได้

ICC จะพิจารณาการกระทำผิดในยูเครนได้ไหม

นายคาริม ข่าน นักกฎหมายชาวอังกฤษ ซึ่งดำรงตำแหน่งอัยการสูงสุดของ ICC ระบุว่า มีหลักฐานที่น่าเชื่อถือได้ว่ามีการก่ออาชญากรรมสงครามในยูเครน และเขาอนุมัติให้ 39 ประเทศเข้าร่วมการสอบสวน

คณะสอบสวนจะตรวจสอบข้อกล่าวหาทั้งในอดีตและปัจจุบัน โดยย้อนกลับไปถึงปี 2013 ก่อนที่รัสเซียจะผนวกไครเมียเข้าเป็นของตน

หากมีหลักฐานต่อตัวบุคคล อัยการก็จะขอให้ผู้พิพากษา ICC ออกหมายจับเพื่อนำมาพิจารณาคดี ซึ่งจะมีขึ้นที่กรุงเฮก ของเนเธอร์แลนด์

อย่างไรก็ตาม ICC ไม่มีกำลังตำรวจของตัวเอง และจะต้องพึ่งพาประเทศต่าง ๆ ในการจับกุมผู้ต้องสงสัย

แต่รัสเซียไม่ใช่สมาชิกของ ICC เพราะได้ถอนตัวออกไปในปี 2016 ดังนั้นประเทศจึงไม่ต้องส่งตัวประธานาธิบดีวลาดิเมียร์ ปูติน เข้ารับการพิจารณาคดีที่ศาลนี้

แต่หากผู้ต้องสงสัยเดินทางไปยังประเทศอื่นที่เป็นสมาชิก ICC ก็สามารถถูกจับกุมได้ แต่มีแนวโน้มค่อนข้างน้อย

ปูติน หรือผู้นำคนอื่นจะถูกพิจารณาคดีได้ไหม

การจะพิจารณาทหารผู้ก่อเหตุในความผิดฐานก่ออาชญากรรมสงครามนั้น ทำได้ง่ายกว่าการเอาผิดบรรดาผู้นำที่เป็นคนสั่งการ

แต่ ICC ก็สามารถพิจารณาคดีในความผิดฐาน "ปลุกปั่นสงครามการรุกราน" ได้

นี่คืออาชญากรรมที่เป็นการรุกรานหรือการสู้รบที่ไม่ชอบธรรม และไม่ใช่ปฏิบัติการทางทหารเพื่อป้องกันตนเองโดยชอบธรรม

ความผิดดังกล่าวถูกบัญญัติขึ้นในศาลที่เมืองนูเรมเบิร์ก หลังจากผู้พิพากษาที่รัฐบาลรัสเซียส่งไปร่วมการพิจารณาคดีในตอนนั้น ได้โน้มน้าวฝ่ายสัมพันธมิตรว่า บรรดาผู้นำนาซีจะต้องรับโทษในความผิดฐานก่อ "อาชญากรรมต่อสันติภาพ"

อย่างไรก็ตาม ศาสตราจารย์ ฟิลิปป์ แซนด์ส ผู้เชี่ยวชาญด้านกฎหมายระหว่างประเทศของยูนิเวอร์ซิตี คอลเลจ ลอนดอน ระบุว่า ICC ไม่สามารถดำเนินคดีในข้อหานี้ต่อบรรดาผู้นำรัสเซียได้ เพราะรัสเซียไม่ได้เป็นภาคีของศาลแห่งนี้

ในทางทฤษฎี คณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติอาจร้องขอให้ ICC ไต่สวนความผิดนี้ได้ แต่รัสเซียก็อาจใช้สิทธิวีโตข้อเสนอนี้ได้ในฐานะสมาชิกถาวร

มีทางอื่นในการเอาผิดบุคคลหรือไม่

อำนาจของ ICC และกฎหมายระหว่างประเทศในการเอาผิดบุคคลในเชิงปฏิบัตินั้น ไม่ได้ขึ้นอยู่เฉพาะกับสนธิสัญญาต่าง ๆ เท่านั้น แต่ยังรวมถึงปัจจัยด้านการเมือง และการทูตด้วย

ศาสตราจารย์ แซนด์ส และผู้เชี่ยวชาญหลายคนได้ยกตัวอย่างการพิจารณคดีของศาลที่เมืองนูเรมเบิร์ก ซึ่งต้องใช้ปัจจัยทางด้านการทูตและข้อตกลงระหว่างประเทศ

เขาเรียกร้องให้เหล่าผู้นำโลกตั้งศาลพิเศษขึ้นเพื่อลงโทษผู้ก่ออาชญากรรมในการรุกรานยูเครน

ที่มา บีบีซีไทย