เรื่องปาขี้สมัยอยุธยา

Silapawattanatham - ศิลปวัฒนธรรม
12h ·

"ปาขี้" สมัยอยุธยา เมื่อขับถ่ายผิดที่ผิดทาง-ปาขี้ใส่บ้านคนอื่น ต้องโทษถูกปรับ ถึงขั้น "แบกอาจม" (ขี้ของคน)
.
ในสมัยอยุธยายังไม่มี "ห้องน้ำ" คนอยุธยาจึงขับถ่ายอุจจาระ (ขี้) ไม่เป็นที่เป็นทาง มักจะใช้วิธีขุดหลุมขี้เป็นคราว ๆ ไป หรืออาจขี้ใส่ภาชนะแล้วโยนทิ้งทั่วไป เวลา "ไปขี้" พูดกันอย่างสุภาพว่า ไปทุ่ง ไปท่า ไปป่าไปเขา หากมีบ้านอยู่ริมทุ่ง ก็ไปทุ่ง หากมีบ้านอยู่ใกล้แม่น้ำลําคลอง ก็ไปท่า หากมีบ้านอยู่ชายป่า ก็ไปป่าไปเขา
.
ด้วยความที่ชาวอยุธยาไม่มี "ห้องน้ำ" ไว้สำหรับขี้เป็นที่เป็นทาง จึงก่อให้เกิดปัญหาตามมา หนึ่งในนั้นคือ การขว้างปาขี้ใส่บ้านคนอื่น อาจตั้งใจหรือไม่ตั้งใจ
.
ดังมีกฎหมายบอกโทษที่ทำความผิดเกี่ยวกับการขับถ่ายไว้หลายอย่าง ปรากฏใน "กฎหมายลักษณะเบ็ดเสร็จ" มีความโดยสรุปว่า "เอาอาจมซัดเรือนท่าน เอาอาจมซัดบ้านท่าน ถ้าเข้าบ้านท่านแล ถ่ายอุจจาระไว้ ถ้าขุดหลุมถ่ายอุจจาระใกล้เสาเรือนท่าน"
.
กฎหมายส่วนที่กล่าวว่า "เอาอาจมซัดเรือนท่าน" ระบุบทลงโทษการปาขี้ใส่บ้านคนอื่นไว้ว่า "ผู้ใดเอาอาจมซัดเรือนท่านให้ไหม ๑๒๐๐๐๐ ถ้าเอาอาจมซัดบ้านท่านไหม ๑๑๐๐๐๐... ถ้าแลขุนแขวงหมื่นแขวงสิบร้อยอายัดว่ากล่าวแลมันมิฟังไซ่บันดาจะไหมทีหนึ่งให้ไหมทวีแล้ว แลจำให้มันแบกอาจมเสียจงได้"
.
กล่าวคือ นอกจากมีโทษปรับแล้ว หากทำผิดซ้ำอีกจะปรับเพิ่มเป็นสองเท่า และยังลงโทษให้ผู้ทำผิดแบกอาจม (ขี้ของคน) อีกด้วย กฎหมายดังกล่าวแสดงให้เห็นว่า การนำเอาขี้ไปขว้างปาใส่บ้านของผู้อื่นนั้นเป็นสิ่งที่เกิดขึ้นอย่างปกติในสังคม เพราะมิฉะนั้นก็คงไม่มีกฎหมายออกมาห้ามปราม
.
ชาวอุยธยานอกจากจะขุดหลุมสำหรับขี้แล้ว คนที่ไม่ได้ ไปทุ่ง ไปท่า ไปป่าไปเขา อาจขี้ใส่วัสดุหรือภาชนะอย่างใดอย่างหนึ่ง แล้วนำไปขว้างปาใส่บ้านคนอื่น อาจขี้ใส่ใบตอง แล้วโยนทิ้งทั่วไป อาจโยนลงแม่น้ำลําคลอง หรือไม่ก็โยนไปบ้านข้าง ๆ ถึงได้เป็นเรื่องทะเลาะวิวาทกัน จนทางราชการต้องตราเป็นกฎหมายให้มีบทลงโทษ
.
เรื่องปาขี้นี้มีสะท้อนให้เห็นในนิทานเรื่องศรีทนนไชย ตอนที่พระเจ้าแผ่นดินให้นางสนมไปถ่ายอุจจาระและปัสสาวะรดบ้านของศรีทนนไชย เหตุการณ์ตอนนี้ด้านหนึ่งเป็นเรื่องตลกที่จะให้ศรีทนนไชยแสดงไหวพริบสติปัญญา แต่อีกด้านหนึ่งสะท้อนให้เห็นว่า การไปขี้รดบ้านคนอื่นนั้น จัดว่าเป็นการลงโทษอย่างหนึ่งอีกด้วย
.
.
----------
อ้างอิง :
มนฤทัย ไชยวิเศษ. (2545). ประวัติศาสตร์สังคม-ว่าด้วยส้วม และเครื่องสุขภัณฑ์ในประเทศไทย. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์มติชน.
สุจิตต์ วงษ์เทศ. (2544). อยุธยายศยิ่งฟ้า. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์มติชน.
หมายเหตุ ภาพต้นฉบับ "เห็นช้างขี้ ขี้ตามช้าง" เป็นภาพเขียนลายรดน้ำที่บานแผะประตูของพระอุโบสถ วัดพิชยญาติการาม
#ขี้ #ส้วม #การขับถ่าย #อยุธยา #ประวัติศาสตร์ #ศิลปวัฒนธรรม #SilpaMag