จังมาดัง: ตลาดกับการสร้างชาติเกาหลี

จังมาดัง: ตลาดกับการสร้างชาติเกาหลี

*****

การสร้างชาติและสังคมสมัยใหม่ของเกาหลีใต้ตั้งแต่หลังสงครามเกาหลีเป็นต้นมา ผูกพันอย่างมากกับระบบตลาด ตั้งแต่ระดับรัฐ ที่เน้นไปที่การพัฒนาเศรษฐกิจที่รัฐแทรกแซงและชี้นำบริษัทขนาดใหญ่ (แชบอล) ในการผลิตสินค้าและพัฒนาอุตสาหกรรมนำร่อง ไปจนถึงระดับปัจเจกที่รัฐเข้ามามีบทบาทในการสร้างค่านิยมการเป็นแรงงานที่ทำงานอย่างหนักและอุทิศตนเพื่อการสร้างชาติ ตลอดจนการส่งออกแรงงานไปทำงานในเหมืองแร่และโรงพยาบาลในเยอรมนีในช่วง 1960s ภาพของรัฐกับการสร้างสังคมการเมืองผ่านสินค้าและแรงงานในระบบ “ตลาด” ที่ว่านี้ เห็นได้ชัดเจนในภาพยนตร์ กุกเจซิจัง (국제시장) หรือ ตลาดนานาชาติ (ชื่อภาษาอังกฤษ คือ Ode to My Father 2014)

แต่ไม่ใช่เพียงในเกาหลีใต้เท่านั้นที่ “ตลาด” เข้ามาเกี่ยวข้องกับการสร้างชาติและเปลี่ยนแปลงสังคม ในเกาหลีเหนือเอง สภาวะอดอยากอย่างรุนแรงในทศวรรษ 90s และความล้มเหลวของรัฐในการจัดการระบบการแจกจ่ายอาหารและทรัพยากร ทำให้เกิด “ตลาด” ขึ้นในระบบรัฐที่เรียกได้ว่าเป็นสังคมนิยมคอมมิวนิสต์ ในเชิงทฤษฎีแล้วแนวคิดเศรษฐกิจแบบตลาดกับแนวคิดสังคมนิยมดูเหมือนว่าจะไม่ได้ไปกันด้วยดีนัก ทว่า ในชีวิตจริงของผู้คนมันก็มีวิถีการดำรงชีพที่มักตัดข้ามผ่านกรอบแนวคิดที่แข็งทื่อตายตัวอยู่เสมอ

วันนี้มีโอกาสได้คุยกับองค์กรภาคประชาสังคมและศิลปินนักสร้างสรรค์ที่ทำงานนิทรรศการกึ่งเกมส์ เพื่อสร้างความเข้าใจเกี่ยวกับสังคมและชีวิตผู้คนในเกาหลีเหนือให้เป็นที่เข้าใจมากขึ้นในสังคมเกาหลีใต้ ที่ซึ่งความรู้สึกของการเป็น “คนอื่น” นั้นดำรงอยู่อย่างเข้มข้น งานที่พวกเขาทำอันหนึ่งนั้นคืองานที่ฉายภาพของ “ตลาด” ในฐานะเครื่องมือของการเอาตัวรอดและต่อสู้ของคนตัวเล็กตัวน้อย

จังมาดัง (장마당) หรือ “ตลาด” ในภาษาเกาหลี แตกต่างจากคำว่า “ตลาด” ซิจัง (시장) ซึ่งก็หมายถึงตลาดเหมือนกัน จังมาดังนั้นมักหมายถึงตลาดที่เต็มไปด้วยความวุ่นวาย ความคลุมเครือ การไม่เป็นสถาบันที่ถูกควบคุมอย่างเบ็ดเสร็จ และมีความเป็นท้องถิ่นสูง ในเกาหลีเหนือ จังมาดังเริ่มเกิดขึ้นและเติบโตหลังจากความสภาวะอดอยากและความล้มเหลวของรัฐในช่วง 90s ตลาดมืดในการแลกเปลี่ยนสินค้าและเงินตราเริ่มเกิดขึ้นในพื้นที่ห่างไกล บริเวณหมู่บ้านชายแดน และขยายตัวออกไปมากขึ้นในพื้นที่เมือง การเติบโตของตลาดที่ยากต่อการควบคุมนี้ส่งผลให้รัฐมีการผ่อนปรนมากขึ้น คาดการณ์ว่าในปัจจุบันมีจังมาดังในเกาหลีเหนืออยู่ประมาณ 400-500 แห่ง มีการลักลอบแลกเปลี่ยนสินค้านานาชนิดทั้งที่ถูกและผิดกฎหมาย ตั้งแต่อาหาร อุปกรณ์การดำรงชีพ เครื่องใช้ไฟฟ้า โทรศัพท์ USB และ DVD ภาพยนตร์รายการทีวีจากเกาหลีใต้ เสื้อผ้า เครื่องสำอางค์ ไปจนถึงสินค้าแฟชั่นต่างๆ การค้าขายแลกเปลี่ยนแบบไม่เป็นทางการและผิดกฎหมายนี้ก่อให้เกิดรายได้อย่างมากต่อผู้คนที่เข้าไปเกี่ยวข้อง มีการคะเนว่ารายได้จากจังมาดังนั้นอาจจะมากถึง 80% ของค่าครองชีพทั้งหมด และมีผู้คนหมุนเวียนในระบบนี้กว่า 10,000 คนในแต่ละแห่ง ตลาดสีเทาที่ว่านี้ก่อให้เกิดการสะสมทุนอย่างที่ไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อน และส่งผลต่อการปรับเปลี่ยนนโยบายด้านเศรษฐกิจของรัฐเป็นอย่างมาก

ผู้คนในเกาหลีเหนือที่เติบโตขึ้นมาหลัง 1990s จึงกลายมาเป็น “จังมาดังเจเนอเรชั่น” ที่ซึ่งการอยู่รอดในสังคมที่ล้มเหลวในด้านสวัสดิการนั้นจำเป็นอย่างมากที่ต้องเข้าไปเกี่ยวข้องกับการจัดการความสัมพันธ์ทางเศรษฐกิจในรูปแบบใหม่ พวกเขาเข้าถึงสินค้าและข้อมูลข่าวสารแบบใหม่ และเริ่มเรียนรู้เข้าใจกลไกการทำงานของระบบตลาด การเป็นผู้ประกอบการ บทบาทใหม่ๆ ของผู้หญิง และเสรีภาพของการบริโภคมากขึ้น มีบางคนคาดการณ์ว่า จังมาดังจะเป็นหนึ่งในพลังสำคัญที่ทำให้เกาหลีเหนือเปิดประเทศมากขึ้นในทางสังคมและเศรษฐกิจ แต่ก็มีผู้สังเกตการณ์จำนวนไม่น้อยที่ชี้ว่าการขยายตัวของจังมาดังนั้นไม่ได้ทำให้ความนิยมผู้นำของพวกเขาลดน้อยลงไปเลย

หากการรวมชาติจะเกิดขึ้น การเรียนรู้เกี่ยวกับวิถีชีวิตผ่านปฏิบัติการในชีวิตประจำวันเหล่านี้ จะทำให้การเปลี่ยนผ่านในช่วงของการรวมชาตินั้นเป็นไปได้ด้วยความเข้าอกเข้าใจและการเคารพในความแตกต่างของที่มาทางเศรษฐกิจ สังคม และการเมืองมากขึ้น เพราะแม้ว่าจะมีภูมิหลังที่แตกต่างกันมากแค่ไหน แต่สิ่งที่มนุษย์ทั้งหลายมีเหมือนกันก็คือความพยายามดิ้นรนในการปรับตัวเพื่อมีชีวิตรอดนั่นเอง

*****

วันนี้เป็นวันแรกที่มีการเปิดตัวอย่างเป็นทางการของภาพยนตร์สารคดี จังมาดังเซแด (장마당 세대 - The Jangmadang Generation) ที่จัดทำขึ้นโดย Liberty in North Korea องค์กรประชาสังคมที่เคลื่อนไหวด้านสิทธิมนุษยชนและการช่วยเหลือผู้ลี้ภัยจากเกาหลีเหนือ ผมเลยขอใช้โอกาสนี้ช่วยเผยแพร่ความรู้เรื่องจังมาดังให้มากขึ้นด้วย ถ้า กุกเจซิจัง (국제시장) เป็นตำนานของบทบาทตลาดในการสร้างชาติเกาหลีใต้ จังมาดังเซแด (장마당 세대) ก็คงไม่ต่างกันในกรณีเกาหลีเหนือ

สำหรับผู้สนใจ สามารถชมภาพยนตร์ จังมาดังเซแด (장마당 세대 - The Jangmadang Generation) ได้ที่ลิ้งค์ด้านล่างนี้เลยครับ

https://www.nkmillennials.com/…