นกส่งวิญญาณ
เห็นภาพนกบินเหนือพระเมรุมาศเมื่อไม่นานนี้ ซึ่งบางคนบอกว่าจริงๆ แล้วมี 2 ฝูง ฝูงแรก 10 ตัว ฝูงที่สอง 11 ตัว (ตัวเลขไม่แน่นอน) ทำให้นึกถึงเรื่องหนึ่งคือ เรื่องนกส่งวิญญาณตามความเชื่อของคนโบราณ (จะขอข้ามความเชื่อแบบพุทธไป) ขออธิบายตามความรู้เท่าที่มีตามนี้
ฟ้าคือสวรรค์ นกจึงเป็นสัตว์ที่สามารถส่งผีขวัญขึ้นไปบนฟ้าได้ ทำให้การทิ้งศพให้นกกินศพเป็นหนึ่งในประเพณีการปลงศพ เมื่อพัฒนาเข้าสู่สมัยประวัติศาสตร์ นกศักดิ์สิทธิ์เช่น หงส์ จึงกลายเป็นส่วนหนึ่งของพระราชพิธีถวายพระเพลิง ดังปรากฏเป็นเพลงเช่นปี่พาทย์นางหงส์ หรือกลายเป็นนกหัสดิลิงค์ประกอบพระเมรุ เป็นต้น
ร่องรอยความเชื่อเรื่องนกส่งผีขวัญนี้สามารถย้อนกลับไปได้เกิน 2,500 ปี ดังปรากฏภาพนกบินบนหน้ากลองมโหระทึก สำหรับนกบนหน้ากลองนี้ ยังเป็นที่ถกเถียงว่าเป็นนกอะไรกันแน่ นักโบราณคดีจีนเสนอว่าเป็นนกกระเรียน ในขณะที่นักโบราณคดีเวียดนามเสนอว่าเป็นนกกระยาง (Han 2004) อย่างไรก็ดี ชนบางกลุ่มในเขตหมู่เกาะเช่นชาวดายัคเชื่อว่า นกเงือกสัมพันธ์กับความเชื่อเรื่องจักรวาล และสามารถช่วยปกป้องคุ้มครองจากวิญญาณชั่วร้าย (รัศมี ชูทรงเดช 2559: 61)
ในอดีตโลงศพของหัวหน้าเผ่าชาวโตบา (Toba) บนเกาะซาโมเซอร์ อินโดนีเซีย จะเก็บไว้ภายในอาคารที่มีรูปทรงคล้ายบ้าน เรียกอาคารนี้ว่า “โจโร” (joro) จากภาพถ่ายเก่าปี ค.ศ.1920 จะเห็นได้ชัดว่าลักษณะของบ้านผีนี้มีห้องเป็นรูปสี่เหลี่ยม ยกพื้นเรือนสูง ที่น่าสนใจคือบนหลังคาบ้านมีโลงศพจำลอง และมีนกสองตัวยืน เรียกว่า “มานุก-มานุก” (manuk-manuk) มีหน้าที่ปกป้องดวงวิญญาณของผู้ตายตลอดการเดินทางไปสู่โลกหน้า บางครั้งจึงเรียกนกมานุก-มานุกว่า “นกร่วมเดินทาง” (bird companions) (Waterson 1993: 211-213) ความเชื่อนี้ดูจะสอดคล้องกับ ชาวเมรีนา (Merina) มีการเรียกโลงศพว่า “บ้านนก” เพราะว่าที่ตัวบ้านผีจะมีการแกะสลักนกไว้ด้วย (Waterson 1993: 209)
ในทิเบตมีประเพณีให้นกแร้งกินศพของผู้ตาย เรียกว่า "Sky Burial" เพราะเชื่อว่านกจะพาร่างและวิญญาณของผู้ตายขึ้นสู่สวรรค์ สมัยก่อนอนุญาตให้ทำเฉพาะลามะและชนชั้นสูง ภายหลังด้วยการเปลี่ยนแปลงทางสังคมประชาชนทั่วไปก็สามารถทำได้
นอกจากนี้ เพลงที่ใช้บรรเลงในงานพระราชพิธีพระบรมศพก็มีการใช้ "ปี่พาทย์นางหงส์" หงส์ก็คือนกแบบหนึ่ง เป็นสัญลักษณ์ของสวรรค์ (พระพรหมจึงทรงหงส์) เพลงนี้เป็นเพลงพื้นเมืองใช้ในพิธีศพ
แต่ไม่ว่าจะเป็นนกอะไรก็ตาม แสดงว่ากลุ่มชนหลายกลุ่มทั้งในอดีตและปัจจุบันต่างเชื่อเหมือนกันว่า นกเป็นสัตว์ที่สามารถส่งผีขวัญ ส่งวิญญาณ ขึ้นสูสรวงสวรรค์ได้ ข้างต้นเป็นแค่ข้อมูลบางส่วน ยังมีอีกหลายกลุ่มชนที่เชื่อเช่นเดียวกัน
ปล. เป็นงานที่เขียนไว้สักพักแต่ติดขัดหลายอย่างจึงไม่เสร็จ
ปล.ไม่ทราบว่าภาพใคร ขออภัยด้วย แต่ขอขอบคุณ ณ ที่นี้
Pipad Krajaejun
