อ่าน อ.ณัฐพล ใจริง ตอก ไชยันต์ ไชยพร : เรื่องวิธีวิทยาทางประวัติศาสตร์ แล้วจะได้ความรู้เพิ่ม

ฟ้าเดียวกัน
14h ·

ตอบไชยันต์ ไชยพร : เรื่องวิธีวิทยาทางประวัติศาสตร์
ด้วยเหตุที่ ศ.ดร.ไชยันต์ ไชยพร เขียนข้อความพาดพิงถึงผลงานของผมคือวิทยานิพนธ์เรื่อง “การเมืองไทยสมัยรัฐบาลจอมพล ป. พิบูลสงครามภายใต้ระเบียบโลกของสหรัฐอเมริกา (พ.ศ. 2491-2500)” และหนังสือขุนศึก ศักดินา พญาอินทรี ซ้ำแล้วซ้ำเล่าผ่านทาง social media (ล่าสุด ดูการกล่าวหาผมใน fb ของศ.ดร.ไชยันต์ https://www.facebook.com/chaiyan.chaiyaporn/posts/4045215122198035) โดยที่เขามิเคยถกเถียงในประเด็นหลักของผลงานดังกล่าว แต่โจมตีซ้ำๆ ในเรื่องการอ้างอิงหลักฐาน ผมจึงขอเขียนชี้แจงถึงวิธีวิทยาที่ใช้ในการเขียนวิทยานิพนธ์ให้สังคมทราบ
วิธีวิทยา: การตีความทางประวัติศาสตร์
ขอบเขตวิทยานิพนธ์ของผมเป็นการศึกษาเรื่องประวัติศาสตร์ และหลักฐานที่ใช้เป็นเอกสารทั้งจดหมายเหตุและสิ่งพิมพ์ต่างๆ วิธีวิทยาที่ผมใช้คือ การตีความทางประวัติศาสตร์ ซึ่งเป็นวิธีการที่นักประวัติศาสตร์ใช้กันทั่วไป วิธีการตีความนี้เป็นกระบวนการวิเคราะห์ ประเมิน และพรรณนาข้อมูลจากหลักฐาน โดยต้องคำนึงถึงบริบททั้งก่อนและหลัง โลกทัศน์ ภูมิหลัง ตลอดจนเอกสารแวดล้อมเพื่อสร้างคำอธิบายถึงสิ่งที่เกิดขึ้นในอดีต
ดังนั้น การตีความประวัติศาสตร์จะต้องไม่นำข้อความใดข้อความหนึ่งแยกโดดๆ ออกจากบริบท เวลา สถานที่ และมนุษย์ผู้กระทำซึ่งเลือกที่จะพูดหรือแสดงพฤติกรรมที่ทำให้ตนได้ประโยชน์ ด้วยเหตุนี้ ข้อความหนึ่งๆ ไม่ว่าของผู้กระทำเองหรือผู้อื่นพาดพิงถึง ไม่ว่าเพื่อยืนยันหรือปฏิเสธการกระทำหนึ่งๆ ย่อมไม่ใช้เป็นหลักฐานอย่างทื่อๆ ตรงๆ ได้เสมอไป บางครั้งข้อความเชิงบ่ายเบี่ยงอำพรางอาจชี้ถึงความจริงที่ไม่ได้พูดออกมาได้ดีกว่าเสียอีก ซึ่งต้องผ่านการตีความโดยพิจารณาบริบทของข้อความนั้นควบคู่กับหลักฐานประกอบอื่นๆ อย่างมีวิจารณญาณ (critical) เสมอ
นอกจากนี้ก็ต้องไม่ลืมว่านักวิชาการแต่ละคนล้วนมีภูมิหลังโลกทัศน์ที่ไม่เหมือนกัน จึงเป็นเรื่องปกติธรรมดาในทางวิชาการที่เอกสารชิ้นหนึ่งย่อมสามารถตีความได้มากกว่าหนึ่งความหมาย ซึ่งสามารถถกเถียงกันในทางวิชาการได้เป็นปกติ นักวิชาการย่อมทราบข้อนี้ดี จึงไม่ถือเอาการตีความที่ต่างกันเป็นความผิดทางกฎระเบียบหรือกฎหมายบ้านเมือง เพราะเป็นการปิดกั้นทำลายการแสวงหาความรู้ เป็นการกระทำที่โลกวิชาการไม่ยอมรับ
การตีความบทบาทกรมพระยาชัยนาทฯ: ภูมิหลังของตัวแสดงทางประวัติศาสตร์ในบริบทแวดล้อม
การตีความบทบาทสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาชัยนาทนเรนทร ในเหตุการณ์รัฐประหาร 2490 นั้น จึงต้องคำนึงถึงบริบทและภูมิหลังของตัวแสดงในประวัติศาสตร์ด้วย ดังต่อไปนี้
1. ภูมิหลังที่ปรากฏใน คำพิพากษาศาลพิเศษ เรื่องกบฏ 2482 ที่ศาลตัดสินลงโทษกรมพระยาชัยนาทฯ ฐานก่อกบฏ ทำให้ทรงถูกถอดพระอิสริยศ ถูกจองจำ ต่อมาได้รับการอภัยโทษ
2. ภูมิหลังความสัมพันธ์ใกล้ชิดกับราชสกุลมหิดลมาอย่างยาวนาน
3. เหตุการณ์ 9 มิถุนายน 2489 อันเป็นวันสวรรคตของสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดล
4. กรมพระยาชัยนาทนเรนทร ตัวแทนจากราชสำนัก ได้รับการแต่งตั้งเป็นหนึ่งในสองของคณะผู้สำเร็จราชการฯ เมื่อ 16 มิถุนายน 2489 คู่กับพระยามานวราชเสวี ตัวแทนของรัฐบาลที่มาจากการเลือกตั้ง
5. รายงานสถานทูตสหรัฐฯ ระบุความคืบหน้าในการสอบสวนคดีสวรรคตภายใต้รัฐบาลหลวงธำรงนาวาสวัสดิ์ว่าสามารถระบุตัวบุคคลได้ แต่ในที่นี้ผมไม่สามารถขยายความประเด็นนี้ได้มากกว่านี้ เพราะอาจมีผู้ให้ร้ายด้วยกฎหมายอื่นอีก ผมจึงชี้ให้เห็นถึงบริบทก่อนการรัฐประหารได้เพียงเท่านี้
6. การรัฐประหารในคืนวันที่ 8 พฤศจิกายน 2490
7. รัฐธรรมนูญ 2490 ที่เกิดขึ้นจากรัฐประหาร ประกาศใช้ในวันที่ 9 พฤศจิกายน หรือวันรุ่งขึ้นหลังจากการรัฐประหาร มีบทบัญญัติเพิ่มพระราชอำนาจให้สถาบันพระมหากษัตริย์หลายประการ เช่น ถวายพระราชอำนาจในการตั้งวุฒิสภา (มาตรา 33) ถวายอำนาจให้พระมหากษัตริย์มีอำนาจเพิกถอนรัฐมนตรีเฉพาะตัวได้ด้วยพระบรมราชโองการ (79) การรื้อฟื้นอภิรัฐมนตรี (หมวดที่ 2) ซึ่งเป็นองค์กรบริหารของเจ้านายเมื่อครั้งระบอบเก่าในสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นต้น
8. ต่อมา กรมพระยาชัยนาทนเรนทรทรงเป็นประธานคณะอภิรัฐมนตรี ทำหน้าที่ผู้สำเร็จราชการฯ ตามรัฐธรรมนูญ 2490 เมื่อรัฐธรรมนูญประกาศใช้ในวันที่ 9 พฤศจิกายน
การตีความประวัติศาสตร์ที่ดีต้องนำบริบทมาพิจารณาประกอบการตีความด้วย หาใช่ตัดข้อความออกจากบริบทหรือดึงเพียงข้อความที่ถูกใจออกมาอ้างโดดๆ ด้วยเหตุนี้ผมจึงตีความข้อความที่กรมพระยาชัยนาทนเรนทรกล่าวอธิบายการกระทำของตนให้กับสแตนตัน ทูตสหรัฐฯ ในหนังสือ Brief Authority: Excursion of Common man in an Uncommon World ที่ว่า “Later the Prince Regent told me it seemed to be in the best interest of the country to acquiesce in what had been done in order to avoid bloodshed.“ As you know, ”he told me, “bloodshed is abhorrent to us as Buddhist” (Stanton 1956, 209-210) ประกอบกับบริบทข้างต้นและหลักฐานแวดล้อมอื่นๆ เช่น
ในหนังสือ แผนชิงชาติไทย ของร.ศ.ดร สุธาชัย ยิ้มประเสริฐ เขียนถึงว่า เมื่อเกิดการรัฐประหาร 2490 แล้ว “อนึ่งหม่อมเจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ จักรพันธ์ บุตรเขยของ น.อ.กาจ เก่งระดมยิง ก็มีส่วนทำให้ความสำเร็จในการรัฐประหารสมบูรณ์มากขึ้น ด้วยการเป็นตัวกลางนำ น.อ.กาจและพล.ท.ถนอม กิตติขจร ไปพบกรมขุนชัยนาทนเรนทร ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ที่วังถนนวิทยุเวลา 01.00 น. ของวันที่ 9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490 เพื่อขอให้ลงนามในรัฐธรรมนูญชั่วคราว และต่อมา ม.จ.จักรพันธ์เพ็ญศิริ จักรพันธ์ ก็ได้รับแต่งตั้งจากคณะรัฐประหาร ให้เป็นตัวแทนเดินทางไปกราบบังคมทูลพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ที่เมืองโลซานน์ ประเทศสวิตเซอร์แลนด์ ในวันที่ 14 พฤศจิกายนด้วย” (สุธาชัย ยิ้มประเสริฐ 2550, 100)
นั่นหมายความว่า ในเวลากลางดึกของคืนวันที่ 8 พฤศจิกายน 2490 ครั้นทหารเคลื่อนรถถังออกทำการรัฐประหารล้มล้างรัฐบาลหลวงธำรงนาวาสวัสดิ์แล้ว เพียงไม่กี่ชั่วโมงหลังการรัฐประหารเริ่มต้นขึ้น ก็มีบุคคลระดับเจ้านายพาแกนนำของคณะรัฐประหาร คือ หลวงกาจสงคราม และถนอม กิตติขจร เข้าเฝ้ากรมพระยาชัยนาทฯ ที่วังถนนวิทยุ ณ เวลาตี 1 ของวันที่ 9 พฤศจิกายน เพื่อขอให้ทรงลงนามใช้รัฐธรรมนูญใหม่ การกระทำดังกล่าวจึงมีผลทำให้การรัฐประหารด้วยกำลังทางกายภาพของคณะรัฐประหารสำเร็จอย่างสมบูรณ์ โดยรัฐธรรมนูญ 2489 ที่ใช้อยู่แต่เดิมสิ้นสุดลง และสภาพของความเป็นรัฐบาลของหลวงธำรงนาวาสวัสดิ์สิ้นสภาพลงในเวลาเพียงไม่กี่ชั่วโมง
หากใครจะตีความว่านี่ไม่ใช่เวลาอันรวดเร็วและเห็นว่าความช้าเร็วเป็นประเด็นร้ายแรง ก็พึงใช้การถกเถียงอภิปรายตามจรรยานักวิชาการ
นอกจากนี้ นักวิชาการยังตั้งคำถามถึงความชอบธรรมของการบังคับใช้รัฐธรรมนูญฉบับนี้ เนื่องจากในเวลานั้นคณะผู้สำเร็จราชการฯ มีสถานะเป็นคณะบุคคล ประกอบไปด้วยบุคคล 2 คน คือ กรมพระยาชัยนาทนเรนทร และพระยามานวราชเสวี ต้องลงนามทั้ง 2 คนจึงจะเท่ากับเป็นพระปรมาภิไธยที่สมบูรณ์ แต่ “ความจริงแล้วรัฐธรรมนูญฉบับนี้เป็นรัฐธรรมนูญที่มีปัญหาเช่นกัน เพราะการประกาศใช้ในวันที่ ๙ พฤศจิกายนนั้น มีกรมขุนชัยนาทนเรนทรเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ลงนามแต่เพียงผู้เดียวเท่านั้น” (สุธาชัย ยิ้มประเสริฐ, 2550, 109)
ดังนั้น ข้อความที่กรมพระยาชัยนาทฯ ทรงกล่าวกับสแตนตัน ทูตสหรัฐฯ ภายหลังเหตุการณ์รัฐประหารจบสิ้นลงแล้วนั้น ผมตีความว่า กรมพระยาชัยนาทฯ ผู้ทรงผ่านประสบการณ์ในประเทศตะวันตกและอยู่ในสถานะอีลีทนั้น ท่านย่อมต้องระมัดระวังการสนทนากับทูต ท่านย่อมไม่กล่าวตรงๆ ว่า ท่านสนับสนุนการใช้กำลังทางการทหารในการเปลี่ยนแปลงทางการเมือง ดังนั้น ท่านจึง “กล่าวโดยนัย” เพียงว่ามิได้ต่อต้านการรัฐประหารดังกล่าว ซึ่งทูตสหรัฐฯ รับฟังแล้วนำมาบันทึกไว้เป็นข้อความว่า
“Later the Prince Regent told me it seemed to be in the best interest of the country to acquiesce in what had been done in order to avoid bloodshed. “As you know,” he told me, “bloodshed is abhorrent to us as Buddhist” (Stanton,1956, 209-210)
กล่าวอีกอย่างหนึ่งคือ มีใครบ้างที่จะกล่าวว่าตนเองให้การสนับสนุนการรัฐประหาร ซึ่งเป็นการกระทำที่นอกกฎหมาย อันไม่ได้รับการยอมรับจากอารยประเทศทั่วโลกออกไปอย่างชัดแจ้ง
นอกจากนี้ ทูตสแตนตันยังได้บันทึกถึงความเห็นของทูตจากประเทศอารยะเมื่อเห็นการรัฐประหารในไทยครั้งนั้นว่า ทูตอังกฤษและตัวเขาประเมินว่า สิ่งที่เกิดในวันที่ 8 พฤศจิกายน 2490 ทั้งการรัฐประหารขับไล่รัฐบาลพลเรือนและกระบวนการได้มาซึ่งรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ 2490 เป็นการหมุนเวลาถอยหลัง (“Neither Thompson nor I liked this overthrow of the Thamrong Government by force; the flouting of the constitutional processes simply set back the hands of the clock” [Stanton 1956, 209])
นอกจากนี้ ภายหลังการรัฐประหาร 8 พฤศจิกายน 2490 พระบรมวงศานุวงศ์ชั้นสูงมีความรู้สึกอย่างไรนั้น สามารถเข้าใจได้จากข้อเขียน เช่น พระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยลาภพฤฒิยากร (เป็นผู้สำเร็จราชการฯ ต่อจากกรมพระยาชัยนาทนเรนทร) ทรงให้ความหมายถึงสภาพการณ์หลังรัฐประหาร 2490 ว่าเป็นประหนึ่ง “วันใหม่ของชาติ” (กรมหมื่นพิทยลาภพฤฒิยากร, เจ็ดรอบอายุกรมหมื่นพิทยลาภพฤฒิยากร, พระนคร: พระจันทร์, 2512, น. 138)
ในทางตรงกันข้ามกับเจ้านายทั้งสองพระองค์นี้ เจ้านายบางพระองค์ทรงมีความแน่วแน่ในการต่อต้านรัฐประหาร 8 พฤศจิกายน 2490 อย่างชัดแจ้ง ดังเช่นหม่อมเจ้าศุภสวัสดิ์วงศ์สนิท สวัสดิวัตน พระเชษฐาของสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระราชินีในรัชกาลที่ 7 ขณะนั้นทรงดำรงตำแหน่งทูตไทยประจำสหประชาชาติ เมื่อท่านทราบถึงการรัฐประหารโค่นล้มรัฐบาลที่มาจากการเลือกตั้ง สิ่งที่ท่านตัดสินใจทำคือ การแสดงการต่อต้านการรัฐประหารด้วยการลาออกจากตำแหน่ง ดังธิดาของท่านเล่าถึงความแน่วแน่ในการต่อต้านรัฐประหารของบิดาไว้ว่า
“พฤศจิกายน 2490 เกิดรัฐประหารรัฐบาลหลวงธำรงนาวาสวัสดิ์ ทหารยึดอำนาจ อาจารย์ปรีดีต้องลี้ภัยออกไปต่างประเทศ ขณะนั้นพ่อร่วมอยู่ในคณะผู้แทนไทยในสหประชาชาติ พ่อประกาศว่าสัมพันธมิตรจะไม่มีวันรับรองรัฐบาลรัฐประหารนี้ แต่แล้ว 2–3 วันต่อมา อังกฤษและอเมริกาก็รับรองรัฐบาลรัฐประหารอันมีนโยบายต่อต้านคอมมิวนิสต์อย่างเต็มที่ พ่อในฐานะตัวแทนของรัฐบาลประชาธิปไตยก็เป็นอันหมดหน้าที่ หมดอนาคตที่ได้ทำงานรับใช้ประเทศชาติอีกต่อไปโดยชอบธรรม เช่นเดียวกับอาจารย์ปรีดี เมื่ออายุเพียง 47 ปี” (บทสัมภาษณ์ ม.ร.ว.สายสวัสดี สวัสดิวัตน ใน https://www.the101.world/saisawasdee-interview/)
ด้วยบริบทและเอกสารแวดล้อมข้างต้น ผมจึงตีความบทบาทกรมพระยาชัยนาทนเรนทร ตามที่ปรากฏในวิทยานิพนธ์หน้า 63 และในหนังสือขุนศึก หน้า 60 นั่นเอง ซึ่งแม้ผมอ้างอิงเอกสารเพียงชิ้นเดียวหรือสองชิ้น แต่งานเขียนไม่กี่บรรทัดนั้นเกิดจากการประมวลความรู้จากเอกสารแวดล้อมต่างๆ มากมาย ผมคงไม่สามารถเขียนหนังสือให้คนอ่านเข้าใจได้ หากผมตัดแปะคำพูดจากหลักฐานชั้นต้นมาเรียงต่อๆ กันโดยไม่ผ่านการตีความหรือสังเคราะห์ประมวลข้อมูลก่อนที่จะถ่ายทอดออกมา ที่จริงแล้วไม่มีนักประวัติศาสตร์คนไหนในโลกเขียนประวัติศาสตร์นิพนธ์ด้วยวิธีต่อข้อความเช่นนั้น
สุดท้ายนี้ ผมจึงอยากให้ ศ.ดร.ไชยันต์ แสดงหลักฐานสนับสนุนการตีความของตนที่ต่างจากผมเกี่ยวกับบทบาทของกรมพระยาชัยนาทนเรนทรในการรัฐประหาร 2490 ถ้าการตีความของอาจารย์น่ารับฟัง ก็จะเกิดประโยชน์แก่วงวิชาการประวัติศาสตร์ไทยและแก่สาธารณชนต่อไป แต่หากว่าการตีความของอาจารย์จะผลิตซ้ำความเชื่อเดิมๆ ผมก็จะไม่มีหาทางลงโทษหรือเอาเรื่องทางกฎหมายกับอาจารย์อย่างเด็ดขาด เพราะมิใช่จริยธรรมของนักวิชาการพึงกระทำต่อความรู้ที่แตกต่างจากที่ตนเชื่อ และไม่ควรเป็นวิสัยที่วิญญูชนกระทำต่อความรู้ที่ไม่พึงใจตน
ขอแสดงความนับถือ
ณัฐพล ใจจริง
*หมายเหตุ
ส่วน 30 จุดในวิทยานิพนธ์ที่อาจารย์ไชยันต์กล่าวหาว่าผมจงใจ “กุ” นั้น บางจุดเป็นการตีความที่แตกต่างกัน หรือเป็นเพราะอาจารย์มิได้นำบริบทเข้ามาตีความด้วยดังที่ผมอธิบายไปข้างต้น แต่กลับโจมตีว่าผมอ้างผิดทำนองเดียวกับจุดนี้ ทั้งที่หลายจุดเป็นความผิดพลาดของผู้กล่าวหาเอง เช่น ใช้เอกสารที่ไม่ตรงวัน เดือน ปี และแผ่น ใช้เอกสารผิดชิ้น ใช้เอกสารไม่ครบถ้วนตามที่ผมระบุในวิทยานิพนธ์ ดังที่ผมได้เคยชี้แจงต่อจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยไปแล้ว
--
ดาวน์โหลดเอกสารในรูปแบบ PDF ได้ที่
https://drive.google.com/.../173DvGDaOJgNGDSfkDy2.../view...

อ่านความเห็นเพิ่มที่
https://www.facebook.com/sameskybook/photos/a.187187827996951/3683270415055324/