สามัญวัตถุ: "หมุดไม่ได้ปักที่พื้นสนามหลวง แต่ปักไว้ในใจคน”

สามัญวัตถุ: หมุดหมาย ประชาธิปไตย วัตถุและการเคลื่อนไหว

หมุดคณะราษฎรหมุดที่สองที่รู้จักกันในชื่อ หมุดคณะราษฎร 2563 เมื่อวันที่ 20 กันยายน 2563 กลุ่มแนวร่วมธรรมศาสตร์และการชุมนุม ได้ทำพิธีการฝังหมุดคณะราษฎร 2563 ณ พื้นที่สนามหลวง ซึ่งต่อเนื่องจากการชุมนุม 19 กันยาทวงอำนาจคืนราษฎร เพื่อเป็นการแสดงออกเชิงสัญลักษณ์ถึงการทวงคืนอำนาจกลับสู่ประชาชน

หมุดนี้ทำมาจากทองเหลือง 100% มีเส้นผ่านศูนย์กลาง 11.6 นิ้ว ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของประมวลกฏหมายอาญามาตรา 116 ที่มักถูกนำมาใช้ดำเนินคดีประชาชน และหนา 2.563 นิ้ว ตรงกับตัวเลขปี พ.ศ. 2563 บนหมุดมีลวดลายเป็นรูปมือชูสามนิ้วซึ่งเป็นสัญลักษณ์ในการต่อสู้ทางการเมืองในการชุมนุมของผู้คนช่วงยุคนั้น พร้อมกับมีข้อความในภาษายุคคณะราษฏรจารึกอยู่บนตัวหมุด

จากนั้น ตอนเช้าของวันถัดมามีการรายงานว่า หมุดคณะราษฎร 2563 ได้ถูกรื้อถอนออกไปแล้ว อย่างไรก็ตามนอกจากการปักหมุดที่สนามหลวงแล้ว หลังจากถูกรื้อถอนยังมีการทำกิจกรรมปักหมุดเชิงสัญลักษณ์ในอีกหลายพื้นที่ เช่น หน้าอนุสาวรีย์สามกษัตริย์ จังหวัดเชียงใหม่ ลานอนุสาวรีย์ท้าวสุรนารี จังหวัดนครราชสีมา เป็นต้น

หลังจากที่หมุดหายไปได้ไม่นาน สัญลักษณ์ของหมุดคณะราษฎร 2563 ได้มีการส่งต่อไฟล์ต้นฉบับของหมุดอย่างแพร่หลายบนสื่อโซเชียลมีเดีย จนมีการถูกนำไปสร้างสรรค์ และนำสัญลักษณ์ไปใช้ในการแสดงออกบนโลกออนไลน์ เช่น การใช้เป็นรูปโปรไฟล์หรือใช้ในรูปแบบของ AR IG filter ที่สามารถถ่ายรูปกับหมุดได้ในทุกพื้นที่ เพื่อแสดงให้เห็นว่าหมุดที่ถูกรื้อถอนออกไปแต่ทุกคนก็สามารถนำหมุดนี้ไปฝังได้ในทุกสถานที่ทั่วโลก นอกจากนี้ยังมีการนำไปใช้ในหลากหลายรูปแบบ เช่น เสื้อ หมวก ป้ายรณรงค์ เข็มกลัด พวงกุญแจ สติ๊กเกอร์ ในการเคลื่อนไหวเพื่อประชาธิปไตย

หมุดคณะราษฎร 2563 สะท้อนให้เห็นทั้งวัฒนธรรมและความเปลี่ยนแปลงทางการเมืองของไทย จากหมุดของคณะราษฎรแบบเดิมที่ดูเป็นทางการ จริงจัง สู่หมุดคณะราษฎรเวอร์ชั่น 2563 ที่ถูกปรับพัฒนาลายเส้นกราฟิกให้มีรูปลักษณ์ที่เรียบง่าย ทันสมัย และเข้าถึงผู้คนสมัยใหม่ในหลายรูปแบบ หลากหลายดีไซน์จนกลายเป็นวัฒนธรรมป็อป ทั้งยัง สะท้อนถึงแนวคิดทางการเมือง ณ ช่วงเวลานั้น เช่น การเปลี่ยนเป็นภาษาต่าง ๆ การใช้สีรุ้งหรือโทนสีพาสเทลเพื่อเพิ่มลูกเล่นความน่ารัก น่าใช้งาน ซึ่งก็ทำให้ผู้คนหันมาสนใจเรื่องการเมืองมากขึ้น และย้อนกลับไปให้ความสำคัญถึงที่มาความหมายของหมุดและประวัติศาตร์ที่เกี่ยวข้องกับคณะราษฎร

การหยิบสัญลักษณ์หมุดคณะราษฎร 2563 มาใช้ในลักษณะข้างต้นได้แสดงให้เห็นถึงปฏิกิริยาทางการเมืองที่มีต้นเหตุมาจากการรื้อถอนหมุดคณะราษฏรเวอร์ชันออริจินัล แม้ตัววัตถุจริงอาจจะหายไปแล้วจากท้องสนามหลวง แต่ทว่าหมุดคณะราษฏรก็ยังคงถูกนำมาจำลอง สร้างขึ้นใหม่ออกมาเรื่อยๆอย่างแพร่หลายดังประโยคที่ว่า

“หมุดไม่ได้ปักที่พื้นสนามหลวง แต่ปักไว้ในใจคน”
เพนกวิน พริษฐ์ ชิวารักษ์

กล่าวผ่านโพสต์บนเฟซบุ๊กส่วนตัวหลังจากที่หมุดคณะราษฎร 2563 ถูกถอดรื้อไปในเช้าของวันที่ 21 กันยายน

สำหรับวัตถุสัญลักษณ์ของหมุดคณะราษฎร 2563 ที่อยู่ในความดูแลของพิพิธภัณฑ์สามัญชน ประกอบด้วย เสื้อ เข็มกลัด พวงกุญแจ สติ๊กเกอร์ แท่งไฟ ฯลฯ

คอลเลคชันเหล่านี้ไม่ได้เป็นเพียงแค่ของที่ระลึก แต่ยังเป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมการต่อสู้ทางการเมืองของประชาชน ซึ่งสะท้อนให้เห็นว่าการเมืองไทยในยุคดิจิทัลไม่ได้ต่อสู้แค่บนท้องถนนเพียงเท่านั้นอีกแล้ว แต่ยังมีการใช้พื้นที่สื่อออนไลน์ด้วยการนำสัญลักษณ์มาใช้เพื่อช่วงชิงความหมายและการเผยแพร่ในเชิงวัฒนธรรมไปพร้อมกันด้วย

เรื่องและภาพโดย ธนาพร นาคเจือ
พิพิธภัณฑ์สามัญชน Museum of Popular History
https://commonmuze.com/node/1207