ปาเวลสอนศาล ใน "แม่" โดยแม็กซิม กอร์กี้ แปลโดย จิต ภูมิศักดิ์ ยังสมสมัยกับไทย

[ปาเวลแถลงต่อศาล : "แม่" โดยแม็กซิม กอร์กี้]
ในวรรณกรรมเรื่อง "แม่" ของแม็กซิม กอร์กี้ บทที่ 25 ในการพิจารณาคดีในศาล ปาเวล ได้ลุกขึ้นยืนแถลงต่อศาลอย่างทระนงองอาจว่า
“พวกเราเป็นนักปฏิวัติ และก็คงจะเป็นนักปฏิวัติอยู่ต่อไปตราบเท่าที่ยังมีคนประเภทไม่ยอมทำอะไรเลยนอกจากออกคำสั่งแล้วให้ผู้อื่นก้มหน้ายอมทำงานไปแต่ฝ่ายเดียว เราเป็นปฏิปักษ์ต่อสังคมนี้ สังคมที่พวกท่านซึ่งเป็นตุลาการออกคำสั่งบัญชามาให้มีหน้าที่พิทักษ์รักษาผลประโยชน์ของมัน เราเป็นศัตรูที่ไม่มีการประนีประนอมของมัน และของพวกท่านด้วย และระหว่างเรากับท่านทั้งสองฝ่ายนี้ ย่อมไม่มีวันที่จะปรองดองกันได้เลยตราบจนกระทั่งเราจะมีชัยชนะในการต่อสู้ และเราชนชั้นกรรมาชีพก็จักต้องมีชัยชนะ
พวกเจ้านายของท่านนั้นมิได้มีกำลังแข็งแรงแน่นหนาดังที่เขาคิดฝันดอก! ทรัพย์สินที่บรรดาเจ้านายของพวกท่านบงการบัญชาเอาชีวิตประชาชนเรือนแสนเรือนล้านเป็นเครื่องสังเวยเพื่อที่จะได้สั่งสมมันขึ้นและพิทักษ์รักษามันไว้นั้น พลังทรัพย์สินที่ทำให้พวกเขามีอำนาจเหนือหัวพวกเรานั้น จะก่อให้เกิดการปะทะกันขึ้นในระหว่างพวกเขาเอง ทำลายพวกเขาลงทั้งทางวัตถุและจิตใจ ราคาของการพิทักษ์รักษาทรัพย์สินนั้นแพงลิบลิ่วนัก โดยความเป็นจริงแล้ว พวกท่านทั้งหมดซึ่งเป็นนายของเรานั้นมีลักษณะเป็นเสมือนทาสเสียยิ่งกว่าพวกเรา พวกท่านตกเป็นทาสโดยทางจิตใจ พวกเราเป็นแต่เพียงทางกายเท่านั้น พวกท่านนั้นไม่สามารถที่จะสลัดให้หลุดพ้นจากแอกแห่งความเคยชินและอคติได้ ซึ่งแอกนี้แหละฆ่าพวกท่านทางจิตใจ แต่สำหรับพวกเรานั้น ไม่มีสิ่งใดที่จะกีดกั้นเราไว้จากการมีจิตใจอิสระ ยาพิษที่ท่านป้อนให้แก่เรานั้น พิษของมันอ่อนกว่ายาถอนพิษที่ท่านเทลงบนจิตใจของเรา ทั้งๆที่เป็นการฝืนต่อความต้องการของท่านเอง
ความรู้แจ้งในสัจธรรมของพวกเรานั้นกำลังเติบโตขึ้นตลอดเวลาแล้ว และสัจธรรมนี้ดึงดูดบุคคลที่ดีที่สุด บุคคลผู้มีจิตใจบริสุทธิ์สะอาดทั้งมวล แม้กระทั่งจากวงการของพวกท่านเอง จงคิดดูเถิด พวกท่านไม่มีใครเลยอีกแล้วที่จะสามารถจะพิทักษ์หลักการของชนชั้นของพวกท่านไว้ได้ พวกท่านได้ใช้ข้ออ้างโต้แย้งที่สามารถจะช่วยคุ้มครองพวกท่านไว้ให้รอดพ้นจากพลังแห่งความยุติธรรมทางประวัติศาสตร์จนหมดแล้ว พวกท่านไม่มีความสามารถที่จะสร้างรูปความคิดใหม่ๆขึ้นได้อีกแล้ว ท่านตายเสียแล้วโดยทางจิตใจ แต่รูปความคิดของพวกเราสิกำลังเจริญเติบใหญ่ กำลังเข้มแข็งมีพลังทวีขึ้น กำลังแล่นปราดเข้าจับใจมวลชนและเร้าระดมพวกเขาให้เข้าร่วมในการต่อสู้ช่วงชิงเสรีภาพ...”
แม็กซิม กอร์กี้, แม่, 1906 (สำนวนแปลโดย จิตร ภูมิศักดิ์).